- (2008) Volume 2, Issue 3
İnönü Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, Biyoloji Eğitimi Bölümü, Malatya
This study was carried out between July 2005 and June 2006 in order to determine the fish fauna of Kınacık Brook and Afrin Stream. In this study, 7 species, Leuciscus lepidus (Heckel, 1843); Capoeta barroisi (Lortet, 1894); Capoeta damascina (Valenciennes, 1842); Garra rufa (Heckel, 1843); Barbus pectoralis Heckel, 1843; Pseudophoxinus kervillei (Pellegrin, 1911); Alburnoides bipunctatus (Bloch, 1872) belong to Cyprinidae and 5 species, Barbatula panthera (Heckel, 1843); Paracobitis tigris (Heckel, 1843); Paracobitis malapterura (Valenciennes, 1846); Oxynoemacheilus samantica (Banerescu and Nalbant, 1968) and Oxynoemacheilus argyrogramma (Heckel, 1846) belong to Balitoridae were identified. The systematic characteristics of fish species were explained. These characteristics were compared with in previous studies.
Fauna, Kınacık Brook, Afrin Stream, Kilis
1939 yılına kadar Türkiye tatlısu balık faunası ile ilgili yapılan çalışmaların tamamı yabancı araştırmacılara ait olup ilk çalışma Abbott (1835) tarafından yapılmıştır. Türkiye’ye çeşitli amaçlar için gelen yabancı araştırmacılar balık numunelerini kendi ülkelerine götürerek onlarla ilgili taksonomik yayınlar yapmışlardır (Geldiay ve Balık, 1996). 1940-1949 yılları arasında yerli araştırmacılar konuyla ilgili önemli çalışmalar yapmışlardır. Bu çalışmalardan ilki Sözer (1941) tarafından çok karışık bir grup olan Gobiidae üzerine yapılmıştır. 1950-1970 yıllarında yerli araştırmacıların yaptığı çalışmalar bir duraklama devresine girmiştir. Bu dönemde daha çok yabancı araştırmacılar tarafından yapılan çalışmalar ağırlık kazanmıştır (Kuru, 1975). 1970’lerden sonra yerli araştırmacıların günümüze kadar yaptığı çeşitli faunustik çalışmalar sonucunda ülkemiz tatlısu balık faunasının büyük bir kısmı ortaya çıkarılmıştır.
Konu ile ilgili olarak taranan literatürlerden Kilis ilinin balık faunasıyla ilgili olarak Kuru (1975) Kazıklı Suyu’nda Carasobarbus luteus Heckel,1843’ün kaydında başka herhangi bir çalışmaya rastlanılmamıştır. Kınacık Deresi ve Afrin Çayı’ndaki balık türlerinin tespit edilmesi Kilis ilinin biyolojik zenginliğinin ortaya çıkarılması ve korunmasına katkıda bulunması açısından önem taşımaktadır.
Kınacık Deresi (Aslanlı Suyu) kaynağını Polateli ilçesinin batısında almaktadır. Afrin Çayı, Asi nehrinin önemli bir kolunu oluştur olup başlangıç kaynakları Gaziantep’in batısındaki Sof dağından inen dereler ve daha batıdaki Kartal Dağı’ndan beslenen ve Afrin’den de güçlü olan Sabun Suyu Çayı’dır. Güneye doğru Dümbüllü Dağı’ndan itibaren Deliçay ve Kınacık Deresi’ni alan Afrin Çayı il sınırları içinde yaklaşık 70 km’lik uzunluğa erişerek Kilis il sınırını terk eder. Afrin Çayı bir süre Suriye’den geçtikten sonra, Reyhanlı kasabasının kuzeyinden Hatay iline girer ve Karasu Çayı ile bugün kurutulmuş olan Amik Gölü yatağında birleşerek Asi Nehri’ne dökülmektedir.
Balık numuneleri, araştırma sahasını temsil edebilen 7 istasyondan (Şekil 1) 220V ve 650 wattlık elektro-şoker aleti ve balık kepçeleri kullanılarak temin edilmiştir. Yakalanan örnekler %4'lük formaldehit çözeltisinden tespit edilmiştir. Değerlendirmeye tabi tutulacak örnekler çeşme suyunda uzun süre bırakıldıktan sonra her örnek üzerinde aşağıdaki işlemler yapılmıştır.
1. Sistematik açıdan önem taşıyan metrik ve meristik özellikler değerlendirildi.
2. Ağız yapısı, bıyık sayısı ve bulunduğu yer, yüzgeçlerin konumu incelendi.
3. Cyprinidae familyası için karakteristik olan farinks dişlerinin sırası, sayısı ve yapısı tespit edildi.
Değerlendirmelerde balık ölçme cetveli (mm), lup ve ölçme pergelleri kullanıldı. Değerlendirilen örnekler %70'lik etil alkol içeren cam kavanozlarda muhafaza edilmektedir.
Figure 1: The research area and sampling stations.
Bu çalışmada toplam 211 birey incelenmiştir. Belirlenen familyalara ait türlerin sistematiği Kuru (1975) esas alınarak aşağıdaki şekilde sınıflandırılmıştır.
Regnum: Animalia
Phylum: Chordata
Subphylum: Vertabrata
Cladus: Gnathostomata
Superclassis: Pisces
Classis: Osteichthyes
Subclassis: Actinopterygii
Superordo: Teleostei
Ordo: Cypriniformes
Subordo: Cyprinoidei
1. Familia: Cyprinidae
Leuciscus lepidus (Heckel, 1843)
Capoeta barroisi (Lortet, 1894)
Capoeta damascina (Valenciennes, 1842)
Barbus pectoralis Heckel, 1843
Pseudophoxinus kervillei (Pellegrin, 1911)
Alburnoides bipunctatus (Bloch, 1872)
2. Familia: Balitoridae
Barbatula panthera (Heckel, 1843)
Paracobitis tigris (Heckel, 1843)
Paracobitis malapterura (Valenciennes, 1846)
Oxynoemacheilus samantica (Banerescu and Nalbant, 1968)
Oxynoemacheilus argyrogramma (Heckel, 1846)
1. Familia: Cyprinidae
Leuciscus lepidus (Heckel, 1843)
Tip Lokalitesi: Musul
Diyagnostik özellikleri: Çolak (1981)’a göre, D: III 8, A: III 9-10, L. Lat: 48-4
İncelenen 30 numuneye göre, D: III (7) 8, A: III 9-10, L.lat.: 40-46. FD: 2.5-5.2 şeklinde dizilmiştir.
Morfolojik özellikleri: Ağız dorsal konumludur. Vücut genellikle gümüş renginde olup sırt bölgesi daha koyudur. Yüzgeçler üzerinde portakalımsı renk belirgin şekilde görülür. Vücut oranları (Tablo 1) Çolak (1981), Erdemli (1987), Örün ve Erdemli (1996)’ye benzerlik göstermektedir.
Table 1: Body rations of L. Lepidus
Capoeta barroisi (Lortet, 1894)
Tip Lokalitesi: Antakya
Diyagnostik özellikleri: Alp vd. (1998) göre; D: III-IV 8-9, A: III 5, L lat.: 76-84.
İncelenen 12 numuneye göre, D:III-IV 8-9, A: III 5, L. lat.: 68-76, FD: 2.3.4-4.3.2
Morfolojik özellikleri: Vücut yüksek ve yanlardan basıktır. Ağız ventral konumlu ve köşelerinde bir çift bıyık taşır. Renk dorsalde gri, ventralde beyazımsıdır. Vücut , baş, dorsal ve kaudal yüzgeçler üzerinde siyah lekeler bulunur. Dorsal yüzgeç hafif iç bükey, pektoral, ventral, anal yüzgeçler ise dış bükeydir. Vücut oranları (Tablo 2) Bostancı (2006)’a benzerlik göstermektedir. Ancak BU/GÇ oranı bulgularımızdan daha büyük bulunmuştur.
Table 2: Body rations of C. barroisi
Capoeta damascina (Valenciennes, 1842)
Tip Lokalitesi: Jordon Nehri
Diyagnostik özellikleri: Pellegrin (1928)’e göre, D: III-IV 8-9, A:III 5, L.lat: 68-75.
İncelenen 18 numuneye göre, D: III-IV 8-9, A: III 5, L.lat: 63-75, FD: 2.3.4- 4.3.2
Morfolojik özellikleri: Dorsal yüzgecin dallanmamış sonuncu şuası kemikleşmiş ve arka kenarı testere dişi şeklindedir. Vücut rengi sırtta gri kahverengi, karın kısmı ve yan tarafları sarımsı beyazdır. Ağız ventral
konumlu ve bir çift kısa bıyık taşır. Vücut oranları (Tablo 3) Bostancı (2006)’ya benzerlik göstermektedir. Ancak BU/GÇ oranı bulgularımızdan daha büyük bulunmuştur.
Table 3: Body rations of C. damascina
Barbus pectoralis (Heckel, 1843)
Tip Lokalitesi: Asi Nehri
Diyagnostik özellikleri: Bostancı (2006)’ya göre; D: IV 8-9, A: III 5, P: 17-19, V :I 8, L.lat: 52-54
İncelenen 20 numuneye göre D: III-IV 8-9, A: III 5, L.lat: 48-52, FD: 2.3.4- 4.3.2
Morfolojik özellikleri: Baş geniş ve burun nispeten sivridir. Ağız ventral konumlu ve etrafında iyi gelişmiş iki çift bıyık bulunur. Dorsal yüzgecin son basit ışını orta derecede kemikleşmiş ve arka kenarı testere dişi şeklindedir. Vücut oranları Tablo 4’de verilmiştir.
Table 4: Body rations of B. pectoralis
Garra rufa (Heckel, 1843)
Tip Lokalitesi: Halep
Diyagnostik özellikleri: Ekingen ve Sarıeyyüboğlu (1981)' na göre, D: III 8-9, A: II 5, L. Lat.: 35-40.
İncelenen 22 numuneye göre; D: III 8, A: II 5, L.Iat.: 36-38. FD: 2.4.5-5.4.2.
Morfolojik özellikleri: Ağız ventral konumlu ve hilal seklinde olup 2 çift kısa bıyık taşır. Renk dorsalde yeşilimsi-kahverengi, ventralde açık kahverengidir. Burun ucu küttür ve üzerinde kabarcıklar bulunur. Vücut oranları (Tablo 5) Erdemli ve Kalkan (1996), Dağlı ve Erdemli (2003)’ye benzerlik göstermektedir.
Table 5: Body rations of G rufa.
Alburnoides bipunctatus (Bloch, 1872)
Tip Lokalitesi: İsveç
Diyagnostik özellikleri: Kuru (1975)’ya göre; D: II-III 8 (9), A: III (10) 11-16, L.Iat.: 47- 54.
İncelenen 10 numuneye göre D: III 8, A: III 12-14, L.Iat.: 46-52, F.D: 2.5-5.2.
Morfolojik özellikleri: Vücut yanlardan yassılaşmış olup iri pullarla kaplıdır. L. Lat boyunca siyah pigment taneciklerinden oluşmuş çift sıralı makine dikişi şeklinde lekeler bulunur. Ağız terminal konumlu ve dudaklar iyi gelişmemiştir. Vücut oranları (Tablo 6) Erdemli ve Kalkan (1996), Bostancı (2006)’ya benzerlik göstermektedir.
Table 6: Body rations of A. bipunctatus
Pseudophoxinus kervillei (Pellegrin, 1911)
Tip Lokalitesi: Asi Nehri
Diyagnostik özellikleri: Pellegrin (1928)’e göre, D: III 7-8, A: II-III 7-8, P: I 12, V: I 7, L.Iat.: 37-42
İncelenen 13 numuneye göre D: III 8, A: III 6-7, L.Iat.: 38-45, F.D: 5-4.
Morfolojik özellikleri: Vücut oval şekilli ve yanlardan hafif basık olup küçük pullarla örtülüdür. Burun küt ve ağız terminal konumludur. Ventral yüzgeçler, dorsal yüzgecin biraz önünden başlar. Vücutlarının yan taraflarında boylu boyunca uzanan siyah renkli birer bant bulunur. Vücut oranları Tablo 7’de verilmiştir.
Table 7: Body rations of P. kervillei
2. Familya: Balitoridae
Barbatula panthera (Heckel, 1843)
Tip Lokalitesi: Şam
Diyagnostik özellikleri: Kuru (1975)’ya göre; D: II-III 7-8 (9), A: II 5, V: I 6
İncelenen 30 numuneye göre, D: III 8, A: II 5- 6, P: I 8-9, V I 5-6.
Morfolojik özellikleri: Kafa kısmı siyah noktalardan meydana gelmiştir. Ağız köşelerinde üç çift ince bıyık bulunur. Vücut yanlardan hafif basık ve sarı renkli olup birbirine girmiş çok sayıda küçük kahverengi lekeler vardır. Linea lateral en fazla dorsal yüzgecin yarısına kadar devam etmektedir. Kuyruk sapı kısadır. Vücut oranları (Tablo 8) Kuru (1975), Erdemli ve Kalkan(1996)’a benzerlik göstermektedir.
Table 8: Body rations of O. panthera
Paracobitis tigris (Heckel, 1843)
Tip Lokalitesi: Halep
Diyagnostik özellikleri: Erdemli and Kalkan (1996)’a göre; D: II-III (7) 8 (9), A :II 5.
İncelenen 28 numuneye göre; D:III/8, A:II 5-6.
Morfolojik özellikleri: Renk değişken olmakla beraber genellikle gri-sarı görünüşlüdür. Vücut üzerinde sırttan başlayıp karın kısmında biten 12- 15 adet kahverengi bant şeklinde leke bulunur. Kuyruk kısmı geniş ve üst kısmında küçük bir karina bulunur. Kaudal yüzgeç üzerinde 2-3 sıra leke bulunur. Vücut oranları (Tablo 9) Kuru (1975), Erdemli ve Kalkan (1996)’a benzerlik göstermektedir.
Table 9:Body rations of P. tigris
Oxynoemacheilus argyrogramma(Heckel, 1846)
Tip Lokalitesi: Halep
Diyagnostik özellikleri: Pellegrin (1928)’e göre, D: III 8, A: II 5, P: I 9-10, V: I 5-6
İncelenen 15 numuneye göre, D: III (8)-9, A: II 5, P: I 9, V: I 5-6.
Morfolojik özellikleri: Vücut silindirik olup özellikle arka kısımlarda basıktır. Vücut üzerinde genellikle L. Lat boyunca yarıda kesilen 10-12 adet siyah- kahverengi bant mevcuttur. L. Lat. kuyruk sapının başlangıç kısmına kadar uzanmaktadır. Ventral yüzgeç anal açıklığa kadar uzanmaktadır. Vücut oranları (Tablo 10) Bostancı (2006)’a benzerlik göstermektedir Ancak BU/GÇ oranı bulgularımızdan daha küçük bulunmuştur.
Table 10: Body rations of O. argyrogramma
Oxynoemacheilus samantica (Banarescu and Nalbant, 1968)
Tip Lokalitesi: Seyhan Nehri
Diyagnostik özellikleri: Bostancı (2006)’ya göre; D: II 8, A: II 5, P: I 10- 12, V: I 5-7.
İncelenen 16 numuneye göre, D: III 8, A: II 5, P: I 9-10, V: I 6-7.
Morfolojik özellikleri: Vücut silindirik olup ufak pullarla kaplıdır. Linea lateral tamdır. Vücut üzerinde genellikle L. Lat. boyunca dizilen 8-10 adet siyah-kahverengi leke bulunur. Vücut oranları (Tablo 11) Bostancı (2006)’a benzerlik göstermektedir. Ancak BU/GÇ oranı bulgularımızdan daha küçük bulunmuştur.
Table 11: Body rations of O. samantica
Paracobitis malapterura (Valenciennes, 1846)
Tip Lokalitesi: Suriye
Diyagnostik özellikleri: İncelenen 9 numuneye göre, D: III 7-8, A: III 5, P: I 10- 12, V: I 6-7.
Morfolojik özellikleri: Linea lateral tam olmayıp dorsal yüzgecin önünde sonlanmaktadır. Vücut üzerinde 10-13 adet dikey bant bulunmaktadır. Dorsal ve anal yüzgeçler dış bükey iken kuyruk yüzgeci genellikle düzdür. Kuyruk sapının dorsal ve ventralinde iyi gelişmiş bir krista bulunmaktadır. Dorsal krista dorsal yüzgecin bitimine kadar uzanmakta ve üzerinde 4- 5 sıra siyah lekeler bulunmaktadır. Vücut oranları Tablo 12’de verilmiştir
Table 12: Body rations of P. malapterura
Kınacık Deresi ve Afrin Çayı sularını Asi nehri vasıtasıyla Akdeniz’e göndermektedir. Afrin Çayı, kışın geçit vermeyecek kadar geniş ve yaygın akar. Yazın ise Amik ovası akarsu havzasına inemeyecek kadar suları çekilir. Son yıllarda akarsu ve kaynakların sulamada kullanılması, yaz aylarında akarsuların bazı bölgelerde tamamen kurumasına yol açmıştır. Bu durum balık türlerini olumsuz yönde etkilemektedir. Kilis İli Çevre Durum Raporu (2006)’na göre Afrin Çayı üzerinde Afrin Barajı’nın yapımı planlandığında mevcut balık türlerinin tespit edilmesi önem arz etmektedir.
Bu çalışma sonucunda her iki çay sisteminde Cyprinidae familyasına ait Leuciscus lepidus, Capoeta barroisi, Capoeta damascina, Garra rufa ve Balitoridae familyasına ait Barbatula panthera, Paracobitis tigris, Paracobitis malapterura, Oxynoemacheilus samantica ve Oxynoemacheilus argy-rogramma türleri tespit edilmiştir. Ancak Cyprinidae familyasına ait olan Pseudophoxinus kervillei, Alburnoides bipunctatus sadece Kınacık Deresi’nde, Barbus pectoralis ise sadece Afrin Çay’ında tespit edilmiştir. Pseudophoxinus kervillei ve Balitoridae familyasına ait türler gayet küçük olduklarından ekonomik öneme sahip değildir. Ancak biyolojik zenginliği oluşturmaları ve besin zincirinde yer almaları açısından önemlidirler. Bu türler genellikle temiz suları tercih ettiğinde aynı zamanda su kalitesinin önemli bir indikatörüdürler. Pseudophoxinus kervillei (IUCN (2006) Kırmızı Liste kategorilerine göre EN (endangered): Soyu tükenme tehlikesi çok büyük olan türler grubuna girmektedir. Bu türün bireyleri su yüzeyine yakın yerlerde gruplar halinde dolaşarak sivrisinek larvalarını topladıklarından sivrisineklerle biyolojik mücadelede rolleri büyüktür
Araştırma sahasından yakalanan balık örneklerinin metrik ve meristik karakterleri için kullanılan simgeler ve kısaltmalar:
A: Anal yüzgeç
BU: Baş uzunluğu
D: Dorsal yüzgeç
GÇ: Göz çapı
L. lat.: Linea lateral
Min: Minumum
Mak: Maksimum
Ort: Ortalama
P: Pektoral yüzgeç
SB: Standart boy
SS: Standart sapma
V: Ventral yüzgeç
VG: Vücut genişliği
VY: Vücut yüksekliği
FD: Farinks Dişleri
